Badania naukowe


Ośrodek „Pamięć i Przyszłość” realizuje projekty badawcze, publikuje wydawnictwa naukowe, organizuje konferencje, debaty i seminaria dotyczące najnowszej historii Polski, ze szczególnym uwzględnieniem Ziem Zachodnich i Północnych po 1945 r. – w tym historii Wrocławia i Dolnego Śląska. Istotnym elementem działalności, realizowanym przez Dział Badawczy Ośrodka jest gromadzenie autobiograficznych relacji świadków historii i uczestników historycznych wydarzeń. Liczące ponad tysiąc wielogodzinnych nagrań Archiwum Historii Mówionej stanowi cenny zasób unikatowych źródeł, wykorzystywanych w projektach Ośrodka oraz udostępniany w Centrum Dokumentacyjnym wszystkim zainteresowanym przeszłością.

Ośrodek od początku swej działalności angażuje się w rozwój i upowszechnianie metodologii historii mówionej (oral history) w badaniach nad przeszłością i dokumentacji wspomnień odchodzących pokoleń. Od 2011 r. wspiera dyskusję naukową, upowszechnia wyniki najnowszych badań prowadzonych w obszarze oral history w Polsce i za granicą oraz udostępnia krytyczne edycje źródeł historii mówionej, wydając czasopismo naukowe „Wrocławski Rocznik Historii Mówionej” (dostępne w formie drukowanej i cyfrowej na stronie www.wrhm.pl). Specjaliści z Działu Badawczego Ośrodka prowadzą cykliczne (przynajmniej dwa razy do roku) warsztaty historii mówionej oraz wykłady i prezentacje dla pracowników instytucji kultury realizujących projekty historii mówionej, członków organizacji pozarządowych dokumentujących (nie tylko) lokalną historię, a także studentów i doktorantów wykorzystujących relacje świadków historii w swoich badaniach. W ramach współpracy z Instytutem Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego, na kierunku historia w przestrzeni publicznej, prowadzimy też kurs historii mówionej, a badania akademickie wspieramy grantami i programami stypendialnymi dla młodych badaczy, a od 2021 r. również organizując wraz z Polskim Towarzystwem Historii Mówionej konkurs na najlepsze prace licencjacką i magisterską z wykorzystaniem historii mówionej.

Ośrodek dysponuje też biblioteką o profilu naukowym, której zasób – powiększany na bieżąco o najnowsze publikacje, przede wszystkim na temat historii Ziem Zachodnich i Północnych oraz historii Wrocławia – jest udostępniany na miejscu wszystkim zainteresowanym.

„Wrocławski bunt 1980”

Projekt w toku. Badania nad przebiegiem i okolicznościami strajku solidarnościowego z sierpnia 1980 r. we Wrocławiu zostały zainicjowane tuż przed 40. rocznicą tego wydarzenia. Początkowo koncentrowano się na sytuacji w zajezdni autobusowej nr VII we Wrocławiu, jako siedzibie Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego. Obecnie badania obejmują cały strajkujący Wrocław, a prowadzone są w oparciu o dokumenty archiwalne oraz relacje świadków i uczestników tych wydarzeń. Projekt realizuje Kamil Borecki ([email protected]).


„Elity Wrocławia”

Projekt w toku. Celem projektu jest zebranie relacji Wrocławian, którzy – pełniąc w ostatnich dekadach rozmaite funkcje publiczne w obszarze samorządności, nauki, kultury i sportu – mieli realny wpływ na życie miasta i jego mieszkańców. Projekt realizuje dr Ewa Maj ([email protected]).


„Wrocławskie Tysiąclatki”

Projekt w toku. Celem projektu jest analiza procesu realizacji we Wrocławiu programu budowy szkół-pomników 1000-lecia Państwa Polskiego w oparciu o dokumenty archiwalne, projekty architektoniczne, dokumenty życia społecznego i relacje świadków historii (projektantów, dawnych dyrektorów i nauczycieli tych szkół oraz uczniów). Projekt realizuje Marcin Musiał (marcin.musiał@zajezdnia.org).
Więcej informacji: Tysiąclatki


„Szczypiorniak we Wrocławiu”

Projekt w toku. Projekt badawczy dotyczący sekcji piłki ręcznej Wojskowego Klubu Sportowego „Śląsk” Wrocław, którego celem jest zebranie relacji zawodników reprezentujących barwy WKS w latach 60., 70. i 80. XX w., ukazanie historii tego wielokrotnego Mistrza Polski z osobistej perspektywy szczypiornistów, a także pozyskanie archiwaliów dotyczących działalności zespołu. Wśród zarejestrowanych ikon tej wrocławskiej sekcji sportowej znalazły się relacje: Jana Milewskiego, Alfreda Wrzeskiego, Antoniego Turkiewicza, Piotra Ruśnioka, Andrzeja Michalaka, Bogdana Kowalczyka, Antoniego Przybeckiego, Bogdana Falęty, Andrzeja Sokołowskiego, Piotra Czaczki, Włodzimierza Frąszczaka oraz Ryszarda Koniecznego. Efekty projektu zostaną zaprezentowane w monografii autorstwa Ewy Maj, której publikacja jest zaplanowana na 2022 r. Projekt realizuje dr Ewa Maj ([email protected]).


„Doświadczenie II wojny światowej w relacjach historii mówionej”

Projekt w toku. Projekt badawczy realizowany w ramach szerszego projektu „Wrocław i Falstadt nie zapomną”, ma na celu zebranie kilkudziesięciu relacji historii mówionej Polaków, którzy podczas II wojny światowej doświadczyli różnych aspektów totalitarnej opresji ze strony okupantów, w szczególności deportacji i pracy przymusowej. Zespołem realizującym projekt kieruje dr Katarzyna Bock-Matuszyk ([email protected]).


„Listy Milenijne” (2018–2021)

W ramach projektu w kilkudziesięciu archiwach w Polsce i za granicą przeprowadzono badania naukowe na temat listów-zaproszeń, wystosowanych w 1965 r. przez polski episkopat do episkopatów Europy i Świata na obchody Millenium Chrztu Polski. Efektem projektu jest monografia autorstwa Wojciecha Kucharskiego, Listy Milenijne, Wrocław 2021, zawierająca m.in. krytyczną edycję i faksymile wszystkich odnalezionych listów-zaproszeń.
Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017–2022.


„Region czy regiony? Ziemie Zachodnie i Północne (1945–1989)” (2019–2020)

Projekt badawczy instytucji zrzeszonych w Sieci Ziem Zachodnich i Północnych (www.szzip.pl), zrealizowany przez zespół 30 specjalistów, reprezentujących rozmaite dyscypliny nauk humanistycznych, którego celem było poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o to, czy (a jeśli tak, to pod jakim względem) ziemie przyłączone do Polski w następstwie II wojny światowej tworzą jeden, spójny region czy też raczej zbiór mniejszych regionów, połączonych historycznym doświadczeniem powojennej wymiany ludności.
Wyniki badań zostaną zaprezentowane w wieloautorskiej monografii naukowej pod redakcją dr. hab. Wojciecha Kucharskiego, której publikację zaplanowano na 2022 r.


„100 100-latków na 100-lecie” (2017–2020)

Celem projektu było zebranie 100 relacji historii mówionej przedstawicieli najstarszego pokolenia Polaków, tj. osób urodzonych w 1923 r. i wcześniej, a następnie próba ukazania ostatnich 100 lat historii Polski, z perspektywy tych, którzy to stulecie przeżyli. Efektem projektu była plenerowa wystawa Rówieśnicy Niepodległej (prezentowana również online: LINK) oraz publikacja Rówieśnicy Niepodległej. Sto lat historii Polski z perspektywy najstarszych Polaków, red. K. Bock-Matuszyk, E. Maj, A. Paprot-Wielopolska, Wrocław 2020 r.
Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017–2022.


„Grant Oral History” (2011–2019)

Cykliczny projekt, mający na celu dofinansowanie badań naukowych prowadzonych przez młodych badaczy z wykorzystaniem źródeł historii mówionej na tematy związane z przeszłością i teraźniejszością Ziem Zachodnich i Północnych. W ramach przyznanych mikrograntów naukowcy rejestrują określoną liczbę relacji, które zasilają Archiwum Historii Mówionej Ośrodka, a nagrywającym służą do realizacji ich celów badawczych. Projekt został czasowo zawieszony ze względu na epidemię covid-19.

Konferencja naukowa „Centra i peryferie Polski ludowej”

Zapraszamy do nadsyłania zgłoszeń na konferencję naukową „Centra i peryferie Polski ludowej”, która odbędzie się w dniach 18–19 września 2023 r. we Wrocławiu. Na zgłoszenia czekamy do 31 marca 2023 r,

Konferencja jest odpowiedzią na rosnące zainteresowanie badaniami ukazującymi PRL z bardziej oddolnej i zdecentralizowanej perspektywy, które prowadzone są zarówno w skali kraju, jak i poszczególnych regionów. Głównym założeniem jest próba spojrzenia na procesy, zachodzące wówczas zarówno w ważnych ośrodkach, jak i z dala od nich na linii centrum–peryferie, z różnych punktów widzenia. Relacja ta jest rozumiana jako kompatybilny sposób badań i myślenia historycznego. Dopełniają ją zagadnienia takie jak modernizacja i degradacja, postrzegane w różnych aspektach: ekonomicznym, politycznym, społecznym, kulturowym, religijnym i innych.

Wydarzenie ma na celu dowartościowanie badań regionalnych, często niezwykle ciekawych, choć nie zawsze cieszących się zainteresowaniem historyków i ujmowanych w „wielkich narracjach”. Potrzebę tę widzimy zwłaszcza w obszarze badań nad dziejami Ziem Zachodnich i Północnych, w którym większość studiów dotyczy większych ośrodków miejskich.

Organizatorem konferencji jest Ośrodek „Pamięć i Przyszłość” prowadzący Centrum Historii Zajezdnia we Wrocławiu, a wydarzenie jest skierowane przede wszystkim do badaczy zajmujących się najnowszą historią Polski, ale również do: socjologów, geografów społecznych, ekonomistów, antropologów, historyków sztuki oraz przedstawicieli innych dyscyplin naukowych. Wśród prelegentów znajdą się zarówno doświadczeni i utytułowani naukowcy, jak również młodzi badacze, często wykorzystujący w swych badaniach nowe metody i narzędzia cyfrowe. Wydarzenie to stanie się miejscem debaty akademików o różnych specjalnościach i zainteresowanych, a w wyniku prowadzonych dyskusji wyłoni się wartościowy poznawczo obraz relacji centrum – peryferie Polski ludowej.

Wyniki prezentowanych badań i konferencyjnych dyskusji zostaną później opublikowane w monografii wieloautorskiej.

Wśród potencjalnych zagadnień znajdą się tematy:

— Duże ośrodki i małe miasta – historie rozwoju i upadku;

— Modernizacja i degradacja – różne punkty widzenia;

— Centrum i peryferie widziane z perspektywy napięć, współpracy, powiązań;

— Relacja wieś a miasto wobec zmian okresu PRL;

— Przyroda w PRL w kontekście procesów modernizacyjnych;

— Społeczne oblicza zmian.

Zapisy odbywają się poprzez formularz: formularz.zajezdnia.org

Na zgłoszenia czekamy do 31 marca 2023 r. Kontakt e-mail: [email protected]

Komitet organizacyjny konferencji:
Dr Katarzyna Bock-Matuszyk (Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”)
Dr hab. Tomasz Głowiński prof. ucz. (Uniwersytet Wrocławski)
Dr hab. Wojciech Kucharski (Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”)
Dr Ewa Maj (Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”)
Prof. dr hab. Adam Makowski (Uniwersytet Szczeciński)
Dr Aleksandra Paprot-Wielopolska (Uniwersytet Gdański)
Dr hab. Tomasz Przerwa prof. ucz. (Uniwersytet Wrocławski)
Marek Szajda (Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”) – sekretarz konferencji


Zespół badawczy

dr hab. Wojciech Kucharski

– historyk i archeolog, doktor nauk humanistycznych. Zajmuje się historią średniowiecza i czasów najnowszych, szczególnie religijnością, historią Kościoła i relacjami dyplomatycznymi PRL ze Stolicą Apostolską, historią codzienności, metodologią oral history. W swoim dorobku ma kilka monografii, z których najważniejsze to: „Beatus Ceslaus natonie Polonus. Dzieje kultu błogosławionego Czesława”, Kraków 2012; „Komuniści i Watykan. Polityka komunistycznej Polski wobec Stolicy Apostolskiej 1945 – 1974”, Warszawa 2019. Autor opracowań dotyczących historii orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich z 1965 r. Założyciel „Wrocławskiego Rocznika Historii Mówionej”. W oparciu o metodę historii mówionej zrealizował i nadzorował szereg projektów badawczych dotyczących powojennych losów Dolnego Śląska. Zastępca redaktora w „Śląskim Kwartalniku Historycznym Sobótka”. Członek Polskiego Towarzystwa Historycznego, Polskiego Towarzystwa Historii Mówionej oraz Rady Naukowej Instytutu Śląskiego w Opolu.

Adres e-mail: [email protected]

ORCID iD: 0000-0002-1599-5659

dr Katarzyna Bock-Matuszyk

– historyk, doktor nauk humanistycznych, absolwentka Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego, kierownik Działu Badawczego Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”, redaktor naczelna „Wrocławskiego Rocznika Historii Mówionej”, vice-prezes Zarządu Polskiego Towarzystwa Historii Mówionej.

Adres e-mail: [email protected]

ORCID iD: 0000-0003-4693-1460

Kamil Borecki

– Historian, PhD student of Stationary Doctoral Studies in Historical Studies at the University of Wrocław and senior specialist in the Research Department at the “Remembrance and Future” Centre. He is interested in the political and social history of the Second Polish Republic and People’s Poland as well as topics related to anti-communism – combating communist influence in the territory of the Second Polish Republic; the attitude of the National Democrats and other political parties to communist ideology; and the activities of the Wrocław opposition in the 1970s and 1980s. He was historical consultant for the play entitled “Spólnota” staged by the Układ Formalny Theatre.

Adres e-mail: [email protected]

ORCID iD: 0000-0003-1502-0357

dr Ewa Maj

– amerykanistka, absolwentka historii Uniwersytetu Wrocławskiego, doktor nauk humanistycznych. Zajmuje się historią dyplomacji polskiej w okresie PRL, a także prowadzi badania nad historią mówioną. Główny specjalista w Dziale Badawczym Ośrodka „Pamięć i Przyszłość” i zastępczyni redaktor naczelnej „Wrocławskiego Rocznika Historii Mówionej”. Studentka i pasjonatka psychologii.

Adres e-mail: [email protected]

ORCID iD: 0000-0002-0015-4523

Marcin Musiał

– absolwent historii i historii sztuki na Uniwersytecie Wrocławskim, doktorant w Zakładzie Historii Śląska w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego, pracownik Działu Badawczego Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”. Swoje zainteresowania badawcze koncentruje wokół historii kultury, zaś w ramach dysertacji bada proces kształtowania tożsamości organizacyjnej śląskich franciszkanów reformatów w okresie nowożytnym.

Adres e-mail: [email protected]

ORCID iD: 0000-0001-8661-9290

Marek Szajda

– absolwent historii i etnologii w ramach Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych i Społecznych Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Studium Kultury i Języków Żydowskich Uniwersytetu Wrocławskiego. Studiował także w Krakowie, Tel Awiwie i Jerozolimie. Doktorant w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Interesuje się historią i kulturą Żydów, najnowszą historią Polski, dziejami Śląska, regionalistyką oraz historią mówioną. Członek redakcji „Wrocławskiego Rocznika Historii Mówionej” oraz sekretarz redakcji „Rocznika Jeleniogórskiego”. Współautor i redaktor książek: „Wielka Wojna w cieniu Karkonoszy” (2018), „Pamięć o szkole i mieście” (2018), „Jelenia Góra i region Karkonoszy w XX wieku” (2019).

Adres e-mail: [email protected]

ORCID iD: 0000-0002-1938-6762