Powojenna historia Polski

„Listy Milenijne”
Realizowany od 2018 r. projekt „Listy Milenijne” zakłada przeprowadzenie szerokich badań naukowych dotyczących 56 listów-zaproszeń na obchody Millenium Chrztu Polski, wystosowanych podczas II soboru watykańskiego przez polski episkopat do episkopatów Europy i Świata. Trwające jeszcze w 2020 r. prace badawcze w pierwszej kolejności dotyczą zlokalizowania listów, a następnie ich analizy pod kątem zawartego w dokumentach przesłania i recepcji w środowiskach do których zostały skierowane. Efektem projektu będzie monografia. Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.

Powojenna historia Wrocławia

Wrocławskie Tysiąclatki. Realizacja programu Budowy 1000 szkół na 1000-lecie Państwa Polskiego we Wrocławiu
Projekt badawczy, którego celem jest obserwacja przebiegu procesu realizacji programu budowy szkół-pomników we Wrocławiu w oparciu o archiwalia (Archiwum Akt Nowych i Archiwum Politechniki Wrocławskiej), projekty (Archiwum Budowlane Miasta Wrocławia – Oddział Muzeum Architektury), dokumenty życia społecznego (prasa, kroniki filmowe), literaturę oraz relacje świadków (projektantów, dawnych dyrektorów i nauczycieli oraz uczniów). Celem projektu jest realizacja następujących założeń: Szkoła jako pomnik – zobrazowanie propagandowego kontekstu budowy szkół i wpływu na społeczny odbiór obiektów oraz wychwycenie pierwotnych założeń przyświecających twórcom programu w porównaniu z ostatecznie osiągniętymi; Tysiąclatka jako szkoła „typowa” – przykład Wrocławia i zróżnicowania architektonicznego części szkół; a także porównanie Tysiąclatki z innymi szkołami i wskazanie na istniejące odmienności architektoniczne w różnicach programowych.
Więcej informacji: Tysiąclatki

Zajezdnia strajkuje
W związku z przypadającą w sierpniu 2020 r. 40. rocznicą solidarnościowych strajków we Wrocławiu, Ośrodek skupi się na celebracji wydarzeń, które miały miejsce w Zajezdni autobusowej nr VII – to właśnie tutaj narodziła się wrocławska „Solidarność” oraz znajdowało się centrum dolnośląskich strajków z uformowanym Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym. Jako Dział Badawczy zajmujemy się naukową częścią projektu, skupiając się na dotarciu do jak największej liczby uczestników dni strajkowych w Zajezdni oraz zebraniu ich relacji, a także na prowadzeniu kwerend, których wyniki będą współtworzyć przygotowywaną wystawę tymczasową. Wernisażowi wystawy będzie towarzyszyła ceremonia, podczas której chcemy uhonorować osoby biorące udział w wydarzeniach w Zajezdni nr VII w dniach 26 sierpnia – 1 września 1980 r.

Powojenna Historia Ziem Zachodnich i Północnych

Ziemie Zachodnie i Północne. Region czy regiony (1945–2020)?
Od roku 2019 w ramach realizacji Programu Badawczego Sieci Ziem Zachodnich i Północnych, zespół 30 specjalistów reprezentujących zarówno polskie ośrodki akademickie, jak i instytucje współtworzące Sieć, prowadzi prace badawcze, których efektem ma być wydanie wieloautorskiej, recenzowanej monografii naukowej poświęconej analizie ziem przyłączonych do Polski w wyniku II wojny światowej w perspektywie regionalnej. Kluczowym pytaniem jakie stawiają sobie autorzy brzmi: czy Ziemie Zachodnie i Północne można uznać za region czy też bardziej za zbiór mniejszych regionów?
Docelowo monografia podzielona zostanie na dwa tomy, z których pierwszy obejmować będzie lata 1945-1989, drugi zaś lata 1990-2020.
Namysł nad powyższym złożonym zagadnieniem prowadzony jest w sześciu zespołach badawczych, z których każdy analizuje tytułową kwestię w oparciu o inne zjawiska, co oddaje już sama struktura monografii:

1. Region(y) historyczno-geograficzny(e)
2. Region(y) – demograficznie
3. Region(y) – religijnie
4. Region(y) gospodarczy(e)
5. Region(y) w polityce historycznej państwa i samorządu
6. Region(y) w kontekście inicjatyw oddolnych

W ramach prac poszczególnych zespołów każdy autor koncentruje się na wybranej części Ziem Zachodnich i Północnych, a zatem kolejno: Śląsku Opolskim, Dolnym Śląsku, Ziemi Lubuskiej, Pomorzu oraz Warmii i Mazurach. Taki układ pozwala w ujęciu komparatystycznym uchwycić dominujące podobieństwa i różnice pomiędzy tymi mniejszymi regionami, a w konsekwencji stwierdzić w jakim zakresie i w odniesieniu do jakich sfer życia społecznego można mówić o tytułowym obszarze jako o regionie. Zadanie to spoczywa na koordynatorze każdego z rozdziałów, którego spostrzeżenia, wraz z postulatami badawczymi ujęte zostaną w ramy tekstów wprowadzającego oraz podsumowującego każdy z nich.

Łącznie I tom składać się będzie z 48 autorskich tekstów, poprzedzonych wprowadzeniem (jak badać regiony?) oraz uzupełnionych o teksty polemiczne. Jak się wydaje, planowana publikacja wypełni zdiagnozowaną we współczesnych badaniach nad Ziemiami Zachodnimi i Północnymi lukę. I choć najprawdopodobniej tytułowa kwestia nie zostanie jednoznacznie rozstrzygnięta, zebrany materiał będzie mógł stanowić punkt wyjścia dla prowadzenia dalszych badań regionalistycznych.

Projekt został zaplanowany łącznie na lata 2019-2022, z czego wydanie pierwszego tomu monografii jest przewidywane do końca roku 2020.

Historia mówiona

100 100-latków na 100-lecie
Celem projektu jest zebranie 100 relacji historii mówionej, wywiadów przeprowadzonych ze 100-latkami – osobami urodzonymi w 1923 r. i wcześniej. Przez pryzmat ich opowieści biograficznych, chcemy pokazać 100 lat historii Polski, w tym ważne wydarzenia społeczne, polityczne, wybitne postaci i zwykłe, codzienne historie. Efektem końcowym projektu będzie publikacja. Powstała również wystawa „Rówieśnicy Niepodległej”, na której prezentowane są losy wybranych rozmówców, a także odtwarzane fragmenty relacji historii mówionej. Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.
Zobacz: wystawę online

Szczypiorniak we Wrocławiu
Projekt badawczy, w którego centrum znajduje się sekcja piłki ręcznej Wojskowego Klubu Sportowego „Śląsk” Wrocław. Naszym celem jest zebranie relacji zawodników reprezentujących barwy WKS w latach 60., 70. i 80. XX w. i ukazanie historii tego wielokrotnego Mistrza Polski z osobistej perspektywy szczypiornistów, a także pozyskanie archiwaliów dotyczących Śląska (Archiwum Wojskowe w Oleśnicy, Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Oddział Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu). Do tej pory zebraliśmy wspomnienia kilkunastu ikon tej wrocławskiej sekcji sportowej: Jan Milewski, Alfred Wrzeski, Antoni Turkiewicz, Piotr Ruśniok, Andrzej Michalak, Bogdan Kowalczyk, Antoni Przybecki, Bogdan Falęta, Andrzej Sokołowski, Piotr Czaczka, Włodzimierz Frąszczak oraz Ryszard Konieczny. Wszystkie nagrania są dostępne w Archiwum Historii Mówionej OPiP.

„Grant Oral History”
Zapoczątkowany w 2011 r., „Grant Oral History”, to coroczny konkurs skierowany do studentów i absolwentów uczelni wyższych oraz doktorów, którzy w swoich badaniach wykorzystują metodę oral history. Ośrodek „Pamięć i Przyszłość” finansuje realizację projektów badawczych związanych z historią powojennego Wrocławia oraz Ziem Zachodnich i Północnych. Efektem każdego realizowanego grantu jest nagranie 10 relacji świadków historii i równoległa ich transkrypcja. W dotychczasowych edycjach konkursu wyłoniono ponad 30 laureatów, a wszystkie zebrane wspomnienia są dostępne w Archiwum Historii Mówionej OPiP.

Laureaci Grantu Oral History.

Edycja I:

· Tamara Włodarczyk, „Życie żydowskie na Dolnym Śląsku”;
· Marcelina Jakimowicz, „Okres zasiedlania ziem Dolnego Śląska w pamięci osób przesiedlonych z terenów kresów wschodnich”;
· Piotr Zubowski, „Historia Zeidlitz/Siedlec, mieszkańców, którzy przyjechali na "Ziemie Odzyskane" z Kresów II Rzeczpospolitej i innych rejonów, organizacja wsi po II wojnie światowej i jej dalsze losy, aż do, "powodzi tysiąclecia" w 1997 r.”;

Edycja II:

· Elżbieta Grodzka, „Działalność zawodowa prof. Edmunda Małachowicza”;
· Marcelina Jakimowicz, „Okres zasiedlania ziem Dolnego Śląska w pamięci osób przesiedlonych z terenów kresów wschodnich”;
· Krzysztof Wasilewski, „Jak Feniks z popiołów. Powstanie, likwidacja i odrodzenie prasy drugiego obiegu w województwie gorzowskim (1980–1989)”;
· Sebastian Górski, „Uchodźcy polityczni z Grecji na Dolnym Śląsku po 1948 r.”;

Edycja III:

· Ewa Sowińska, „Relacje osób zamieszkujących ziemię Złotoryjską w latach 1945–1956”;
· Paweł Lewandowski, „Mit pionierów. Heroizacja przeszłości na przykładzie osadników polskich Ziem Zachodnich”;
· Marek Szajda, „Historia I Liceum Ogólnokształcącego im. Stefana Żeromskiego w Jeleniej Górze w relacjach absolwentów, pracowników, nauczycieli i uczniów w latach 1945–1989”;

Edycja IV:

· Arkadiusz Więch, „Życie codzienne mieszkańców Gór Sowich w latach 1945–1970”;
· Krzysztof Wasilewski, „Po stronie Frontu Jedności Narodu. Gorzowskie elity polityczne 1945–1989”;
· Agnieszka Ilwicka, „Życie kulturalne i społeczne Żydów we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989”;
· Anna Kurpiel, „Historia mówiona reemigrantów z Francji na Dolnym Śląsku”;
· Michał Siekierka, „Przesiedlenia z Kresów Wschodnich. Pamięć o rodzinnych stronach na tzw. Ziemiach Odzyskanych”;

Edycja V:

· Grzegorz Kaczorowski, „Villardczycy i Batinolczycy na Ziemiach Zachodnich. Relacje świadków”;
· Tomasz Kosiek, „Z batkiwszczyny na czużynu”. Pamięć i postpamięć starych i nowych ojczyzn w narracjach osób wysiedlonych w ramach Akcji Wisła i ich potomków”;
· Agnieszka Ilwicka, „Żydowska twarz Dolnego Śląska w Izraelu. Opowieść o Dolnym Śląsku w latach 1945-1968 w pamięci mieszkańców Izraela”;
· Weronika Rybarczyk, „Po dwóch stronach rzeki. Wspomnienia z (po)granicza”;

Edycja VI:

· Aleksandra Karmelita, „Wiatr od morza”;
· Małgorzta Łukianow, „Zapomniani pionierzy. Narracje biograficzne osadników z Polski Centralnej na Powiślu”;
· Karolina Domańska, „Powojenne życie codzienne na ziemi opolskiej we wspomnieniach mieszkańców”;

Edycja VII:

· Anna Maciąg, „Pamięć traumy II wojny w relacjach mówionych mieszkańców Warmii i Mazur”;
· Dagmara Staniszewska, „Pamięć internowania z nowej perspektywy. Analiza narracji dzieci osób internowanych”;
· Arkadiusz Cincio, „Lubuska Wytwórnia Win w relacjach jej pracowników i mieszkańców Zielonej Góry”;

Edycja VIII:

· Aleksandra Paprot-Wielopolska, „Krajobraz kulturowy Żuław a praca rolnika w narracjach powojennych osadników zamieszkałych na obszarach wiejskich”;
· Łukasz Piotr Pintal, „Z niemieckiego Kamenz do polskiego Kamieńca". Życie społeczno-kulturalne, polityczne i gospodarcze gminy Kamieniec Ząbkowicki w okresie kształtowania się polskiej administracji i Polski Ludowej”;
· Izabela Korniluk, „Hegemonia ZASTALU w Zielonej Górze. Dzieje Zaodrzańskich Zakładów Przemysłu Metalowego Zastal w latach 1945–1992 we wspomieniach byłych pracowników”;

Edycja IX:

· Małgorzata Laburda-Lis, „Odcienie roku 1945 we wspomnieniach mieszkańców Bytomia i okolic”;
· Tomasz Kosiek, „Z batkiwszczyny na czużynu II. Pamięć i postpamięć starych i nowych ojczyzn w narracjach osób wysiedlonych w ramach Akcji "Wisła" do Giżycka i okolic”;
· Aleksandra Kurowska-Susdorf, „Adaptacja i praca w narracjach ludności rodzimej i powojennych osadników w gminie Gniewino”;

Edycja X:

· Katarzyna Targosz, „Wrocławskie żłobki we wspomnieniach personelu w latach 1956–1989”;
· Beata Józków, „Stacja Polkowice czyli Sami swoi w Polkowicach”;
· Agnieszka Wrzesińska, „Związek Harcerstwa Polskiego na Dolnym Śląsku w latach 1945–1951”.

Wrocławski Rocznik Historii Mówionej to czasopismo naukowe, którego celem jest stworzenie platformy do refleksji metodologicznej nad metodą oral history oraz do wymiany doświadczeń różnych ośrodków i osób – przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych – zajmujących się szeroko rozumianą historią mówioną. W periodyku publikowane są wyniki badań naukowych z wykorzystaniem źródeł historii mówionej oraz dyskusje nad samą metodą, a także opracowane naukowo źródła historii mówionej. Wrocławski Rocznik Historii Mówionej znajduje się w Polskiej Bazie Cytowań POL-index, a także w bazach: The Central European Journal of Social Sciences and Humanities, The Central and Eastern European Online Library, Bazie Czasopism Humanistycznych i Społecznych oraz w European Reference Index for the Humanities and Social Sciences (ERIH PLUS). W 2019 r. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przyznało WRHM 20 pkt.
Więcej informacji: www.wrhm.pl

Wieś na Ziemiach Zachodnich i Północnych
W maju 2019 r. w Centrum Historii Zajezdnia odbyła się ogólnopolska konferencja naukowa Wieś na Ziemiach Zachodnich i Północnych – ciągłość czy zmiana?. Efektem tego wydarzenia jest przygotowywana wieloautorska monografia, poświęcona tematyce wsi na terenach włączonych do Polski po 1945 r. Publikacja ma charakter naukowy i zawiera niespełna 20 artykułów napisanych przez autorów z różnych ośrodków akademickich, reprezentujących odmienne dyscypliny m.in.: historię, nauki o kulturze i religii, geografię, architekturę i urbanistykę czy socjologię. Pozycja ta ukaże się w połowie 2020 r. w serii Monografie wydawnictwa Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”.

Listy Milenijne
Efektem projektu „Listy Milenijne” będzie monografia, w której zostaną przedstawione, krytycznie opracowane i przetłumaczone na język polski i angielski tytułowe listy. Prezentacja publikacji zostanie połączona z obchodami dwóch ważnych rocznic: 55. rocznicy wystosowania listów (listopad 2020 r.), oraz 1055. rocznicy Chrztu Polski (wiosna 2021 r.). Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.

100 stulatków na 100-lecie
Efektem realizowanego projektu „100 100-latków na 100-lecie” będzie monografia zawierająca fragmenty wypowiedzi świadków historii, ich zdjęcia portretowe, archiwalne dokumenty czy inne cenne fotografie. Książka ta przedstawi stulecie historii naszego kraju przez pryzmat doświadczeń i wspomnień osób pochodzących z różnych stron, dla których wspólnym czynnikiem będzie ich wiek – przeżyte 100 lat. Wśród ważniejszych wydarzeń poruszanych przez świadków historii będzie dzieciństwo spędzone przez 1939 r., doświadczenia II wojny światowej oraz życie codzienne w PRL. Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022. Planowana data publikacji to połowa 2020 r.

Konflikt – stabilizacja – asymilacja?
Konsekwencje migracji w życiu mieszkańców Dolnego Śląska po 1945 roku.
Ujęcie komparatystyczne

Oddział Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu, Ośrodek „Pamięć i Przyszłość” oraz Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych Uniwersytetu Wrocławskiego mają zaszczyt zaprosić Państwa do udziału w interdyscyplinarnej konferencji naukowej: Konflikt – stabilizacja – asymilacja? Konsekwencje migracji w życiu mieszkańców Dolnego Śląska po 1945 roku. Ujęcie komparatystyczne, która odbędzie się w dniach 28–29 września 2021 roku w Centrum Historii Zajezdnia we Wrocławiu.

Zakończenie II wojny światowej zbiegło się z brzemiennymi w skutkach decyzjami zwycięskich mocarstw, których celem było ustalenie nowego porządku na kontynencie europejskim. W wyniku zmian terytorialnych powojenne oblicze Europy zostało ukształtowane między innymi przez przemieszczenia ludności; w tym przymusowe przesiedlenia i deportacje. Równolegle nastąpiły masowe migracje jeńców wojennych, robotników przymusowych, więźniów obozów koncentracyjnych oraz innych grup, które w 1945 roku znalazły się poza miejscem dotychczasowego zamieszkania. Szacuje się, że na drogach Europy znalazło się wówczas około 20 mln ludzi. W wyniku przesunięcia granic Niemiec także Dolny Śląsk zmienił przynależność państwową i znalazł się w granicach Polski. Wysiedlenie znacznej części obywateli niemieckich i jednocześnie pojawienie się Polaków oraz przedstawicieli innych narodowości gwałtownie zmieniły strukturę narodowościową tego rejonu.

Celem konferencji będzie spojrzenie na procesy zachodzące w następstwie migracji, przede wszystkim na skomplikowaną mozaikę stosunków społecznych i narodowościowych oraz relacji pomiędzy obywatelami a tworzącą się/odchodzącą władzą. Istotne będzie pogłębione zbadanie różnych aspektów tego zjawiska w szerszej perspektywie, nie zapominając o doświadczeniu jednostkowym, co pozwoli na całościową ocenę i porównanie tych wydarzeń, a także ukazanie długofalowych skutków, które odczuwalne są do dziś. Nie ograniczamy się przy tym wyłącznie do zjawisk zachodzących na Dolnym Śląsku, ale teren ten traktujemy jako pars pro toto lub punkt odniesienia do badań porównawczych.

Proponujemy, aby podczas obrad poruszone zostały następujące zagadnienia:

1. Relacje pomiędzy różnymi grupami społecznymi (osadnicy, wysiedlani, konflikty na tle etnicznym i narodowościowym);
2. (Od)budowanie tożsamości (kwestie przynależności, tworzenie wspólnoty, obcość, wykluczenie);
3. Procesy asymilacyjne (adaptacja, stabilizacja, akulturacja, integracja społeczna, poczucie tymczasowości);
4. Migracje wewnętrzne, emigracja, reemigracja (przeprowadzka do większych lub mniejszych ośrodków, aspekty polityczne i ekonomiczne, różnice między wsią a miastem);
5. Długofalowe skutki migracji (społeczeństwo postmigracyjne, wielokulturowość, dziedzictwo materialne i niematerialne, potencjał gospodarczy, „wrastanie w nowy krajobraz”; (de)mitologizacja);
6. Pamięć migracji (wspomnienia, mitologizacja pionierów, kształtowanie trwałych ram pamięci, transmisja i recepcja pamięci);
7. Bilans powojennych migracji na Dolnym Śląsku (stan badań, różne perspektywy czasowe, aspekty polityczne, gospodarcze, społeczne; polityka historyczna; język i komunikacja).

Pragniemy, aby wyżej wymienione zagadnienia wyznaczyły główne kierunki dyskusji i posłużyły Państwu jako inspiracje. Zachęcamy do nadsyłania także innych propozycji odnoszących się do tematu konferencji, badaczy z różnych dyscyplin naukowych (historii, nauk o kulturze i religii, socjologii, psychologii, językoznawstwa itp.), podejmujących nowatorskie spojrzenie na powyższe zagadnienia. Zależy nam przede wszystkim na postawieniu nowych pytań badawczych, a także skonfrontowaniu dotychczasowego stanu wiedzy z nowymi ustaleniami.

Organizatorzy postanowili zrezygnować z klasycznej formy przedstawienia swoich wystąpień na rzecz formuły, która pozwoli w pełni wykorzystać potencjał badawczy spotkania. Podstawę konferencji będą stanowiły przygotowane co najmniej miesiąc wcześniej referaty i koreferaty oraz szeroka dyskusja. O dalszych szczegółach poinformujemy po wyłonieniu prelegentów.

Formularz zgłoszeniowy (w języku polskim lub angielskim) prosimy dostarczyć do 30 listopada 2020 roku poprzez formularz: formularz.zajezdnia.org.

Kontakt email do organizatorów: [email protected]

Organizatorzy zapewniają zakwaterowanie, wyżywienie oraz materiały konferencyjne. Ponadto przewidywane jest wynagrodzenie autorskie za artykuły zaakceptowane do opublikowania w formie recenzowanej monografii.

Komitet Organizacyjny:
♦ dr hab. prof. UWr Robert Klementowski (IPN o/Wrocław, Uniwersytet Wrocławski)
♦ dr hab. prof. UWr Jarosław Syrnyk (Uniwersytet Wrocławski)
♦ dr hab. Wojciech Kucharski (Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”)
♦ Magdalena Gibiec (IPN Centrala, Uniwersytet Wrocławski)
♦ Agnieszka Klarman (IPN o/Wrocław)
♦ Marek Szajda (Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”)

Załączniki:
1. ogłoszenie (PL)
2. ogłoszenie (ANG)