Powojenna historia Polski

„Listy Milenijne”
Realizowany od 2018 r. projekt „Listy Milenijne” zakłada przeprowadzenie szerokich badań naukowych dotyczących 56 listów-zaproszeń na obchody Millenium Chrztu Polski, wystosowanych podczas II soboru watykańskiego przez polski episkopat do episkopatów Europy i Świata. Trwające jeszcze w 2020 r. prace badawcze w pierwszej kolejności dotyczą zlokalizowania listów, a następnie ich analizy pod kątem zawartego w dokumentach przesłania i recepcji w środowiskach do których zostały skierowane. Efektem projektu będzie monografia. Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.

Powojenna historia Wrocławia

Wrocławskie Tysiąclatki. Realizacja programu Budowy 1000 szkół na 1000-lecie Państwa Polskiego we Wrocławiu
Projekt badawczy, którego celem jest obserwacja przebiegu procesu realizacji programu budowy szkół-pomników we Wrocławiu w oparciu o archiwalia (Archiwum Akt Nowych i Archiwum Politechniki Wrocławskiej), projekty (Archiwum Budowlane Miasta Wrocławia – Oddział Muzeum Architektury), dokumenty życia społecznego (prasa, kroniki filmowe), literaturę oraz relacje świadków (projektantów, dawnych dyrektorów i nauczycieli oraz uczniów). Celem projektu jest realizacja następujących założeń: Szkoła jako pomnik – zobrazowanie propagandowego kontekstu budowy szkół i wpływu na społeczny odbiór obiektów oraz wychwycenie pierwotnych założeń przyświecających twórcom programu w porównaniu z ostatecznie osiągniętymi; Tysiąclatka jako szkoła „typowa” – przykład Wrocławia i zróżnicowania architektonicznego części szkół; a także porównanie Tysiąclatki z innymi szkołami i wskazanie na istniejące odmienności architektoniczne w różnicach programowych.
Więcej informacji: Tysiąclatki

Zajezdnia strajkuje
W związku z przypadającą w sierpniu 2020 r. 40. rocznicą solidarnościowych strajków we Wrocławiu, Ośrodek skupi się na celebracji wydarzeń, które miały miejsce w Zajezdni autobusowej nr VII – to właśnie tutaj narodziła się wrocławska „Solidarność” oraz znajdowało się centrum dolnośląskich strajków z uformowanym Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym. Jako Dział Badawczy zajmujemy się naukową częścią projektu, skupiając się na dotarciu do jak największej liczby uczestników dni strajkowych w Zajezdni oraz zebraniu ich relacji, a także na prowadzeniu kwerend, których wyniki będą współtworzyć przygotowywaną wystawę tymczasową. Wernisażowi wystawy będzie towarzyszyła ceremonia, podczas której chcemy uhonorować osoby biorące udział w wydarzeniach w Zajezdni nr VII w dniach 26 sierpnia – 1 września 1980 r.

Powojenna Historia Ziem Zachodnich i Północnych

Ziemie Zachodnie i Północne. Region czy regiony (1945–2020)?
Od roku 2019 w ramach realizacji Programu Badawczego Sieci Ziem Zachodnich i Północnych, zespół 30 specjalistów reprezentujących zarówno polskie ośrodki akademickie, jak i instytucje współtworzące Sieć, prowadzi prace badawcze, których efektem ma być wydanie wieloautorskiej, recenzowanej monografii naukowej poświęconej analizie ziem przyłączonych do Polski w wyniku II wojny światowej w perspektywie regionalnej. Kluczowym pytaniem jakie stawiają sobie autorzy brzmi: czy Ziemie Zachodnie i Północne można uznać za region czy też bardziej za zbiór mniejszych regionów?
Docelowo monografia podzielona zostanie na dwa tomy, z których pierwszy obejmować będzie lata 1945-1989, drugi zaś lata 1990-2020.
Namysł nad powyższym złożonym zagadnieniem prowadzony jest w sześciu zespołach badawczych, z których każdy analizuje tytułową kwestię w oparciu o inne zjawiska, co oddaje już sama struktura monografii:

1. Region(y) historyczno-geograficzny(e)
2. Region(y) – demograficznie
3. Region(y) – religijnie
4. Region(y) gospodarczy(e)
5. Region(y) w polityce historycznej państwa i samorządu
6. Region(y) w kontekście inicjatyw oddolnych

W ramach prac poszczególnych zespołów każdy autor koncentruje się na wybranej części Ziem Zachodnich i Północnych, a zatem kolejno: Śląsku Opolskim, Dolnym Śląsku, Ziemi Lubuskiej, Pomorzu oraz Warmii i Mazurach. Taki układ pozwala w ujęciu komparatystycznym uchwycić dominujące podobieństwa i różnice pomiędzy tymi mniejszymi regionami, a w konsekwencji stwierdzić w jakim zakresie i w odniesieniu do jakich sfer życia społecznego można mówić o tytułowym obszarze jako o regionie. Zadanie to spoczywa na koordynatorze każdego z rozdziałów, którego spostrzeżenia, wraz z postulatami badawczymi ujęte zostaną w ramy tekstów wprowadzającego oraz podsumowującego każdy z nich.

Łącznie I tom składać się będzie z 48 autorskich tekstów, poprzedzonych wprowadzeniem (jak badać regiony?) oraz uzupełnionych o teksty polemiczne. Jak się wydaje, planowana publikacja wypełni zdiagnozowaną we współczesnych badaniach nad Ziemiami Zachodnimi i Północnymi lukę. I choć najprawdopodobniej tytułowa kwestia nie zostanie jednoznacznie rozstrzygnięta, zebrany materiał będzie mógł stanowić punkt wyjścia dla prowadzenia dalszych badań regionalistycznych.

Projekt został zaplanowany łącznie na lata 2019-2022, z czego wydanie pierwszego tomu monografii jest przewidywane do końca roku 2020.

Historia mówiona

100 100-latków na 100-lecie
Celem projektu jest zebranie 100 relacji historii mówionej, wywiadów przeprowadzonych ze 100-latkami – osobami urodzonymi w 1923 r. i wcześniej. Przez pryzmat ich opowieści biograficznych, chcemy pokazać 100 lat historii Polski, w tym ważne wydarzenia społeczne, polityczne, wybitne postaci i zwykłe, codzienne historie. Efektem końcowym projektu będzie publikacja. Powstała również wystawa „Rówieśnicy Niepodległej”, na której prezentowane są losy wybranych rozmówców, a także odtwarzane fragmenty relacji historii mówionej. Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.
Zobacz: wystawę online

Szczypiorniak we Wrocławiu
Projekt badawczy, w którego centrum znajduje się sekcja piłki ręcznej Wojskowego Klubu Sportowego „Śląsk” Wrocław. Naszym celem jest zebranie relacji zawodników reprezentujących barwy WKS w latach 60., 70. i 80. XX w. i ukazanie historii tego wielokrotnego Mistrza Polski z osobistej perspektywy szczypiornistów, a także pozyskanie archiwaliów dotyczących Śląska (Archiwum Wojskowe w Oleśnicy, Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Oddział Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu). Do tej pory zebraliśmy wspomnienia kilkunastu ikon tej wrocławskiej sekcji sportowej: Jan Milewski, Alfred Wrzeski, Antoni Turkiewicz, Piotr Ruśniok, Andrzej Michalak, Bogdan Kowalczyk, Antoni Przybecki, Bogdan Falęta, Andrzej Sokołowski, Piotr Czaczka, Włodzimierz Frąszczak oraz Ryszard Konieczny. Wszystkie nagrania są dostępne w Archiwum Historii Mówionej OPiP.

„Grant Oral History”
Zapoczątkowany w 2011 r., „Grant Oral History”, to coroczny konkurs skierowany do studentów i absolwentów uczelni wyższych oraz doktorów, którzy w swoich badaniach wykorzystują metodę oral history. Ośrodek „Pamięć i Przyszłość” finansuje realizację projektów badawczych związanych z historią powojennego Wrocławia oraz Ziem Zachodnich i Północnych. Efektem każdego realizowanego grantu jest nagranie 10 relacji świadków historii i równoległa ich transkrypcja. W dotychczasowych edycjach konkursu wyłoniono ponad 30 laureatów, a wszystkie zebrane wspomnienia są dostępne w Archiwum Historii Mówionej OPiP.

Laureaci Grantu Oral History.

Edycja I:

· Tamara Włodarczyk, „Życie żydowskie na Dolnym Śląsku”;
· Marcelina Jakimowicz, „Okres zasiedlania ziem Dolnego Śląska w pamięci osób przesiedlonych z terenów kresów wschodnich”;
· Piotr Zubowski, „Historia Zeidlitz/Siedlec, mieszkańców, którzy przyjechali na "Ziemie Odzyskane" z Kresów II Rzeczpospolitej i innych rejonów, organizacja wsi po II wojnie światowej i jej dalsze losy, aż do, "powodzi tysiąclecia" w 1997 r.”;

Edycja II:

· Elżbieta Grodzka, „Działalność zawodowa prof. Edmunda Małachowicza”;
· Marcelina Jakimowicz, „Okres zasiedlania ziem Dolnego Śląska w pamięci osób przesiedlonych z terenów kresów wschodnich”;
· Krzysztof Wasilewski, „Jak Feniks z popiołów. Powstanie, likwidacja i odrodzenie prasy drugiego obiegu w województwie gorzowskim (1980–1989)”;
· Sebastian Górski, „Uchodźcy polityczni z Grecji na Dolnym Śląsku po 1948 r.”;

Edycja III:

· Ewa Sowińska, „Relacje osób zamieszkujących ziemię Złotoryjską w latach 1945–1956”;
· Paweł Lewandowski, „Mit pionierów. Heroizacja przeszłości na przykładzie osadników polskich Ziem Zachodnich”;
· Marek Szajda, „Historia I Liceum Ogólnokształcącego im. Stefana Żeromskiego w Jeleniej Górze w relacjach absolwentów, pracowników, nauczycieli i uczniów w latach 1945–1989”;

Edycja IV:

· Arkadiusz Więch, „Życie codzienne mieszkańców Gór Sowich w latach 1945–1970”;
· Krzysztof Wasilewski, „Po stronie Frontu Jedności Narodu. Gorzowskie elity polityczne 1945–1989”;
· Agnieszka Ilwicka, „Życie kulturalne i społeczne Żydów we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989”;
· Anna Kurpiel, „Historia mówiona reemigrantów z Francji na Dolnym Śląsku”;
· Michał Siekierka, „Przesiedlenia z Kresów Wschodnich. Pamięć o rodzinnych stronach na tzw. Ziemiach Odzyskanych”;

Edycja V:

· Grzegorz Kaczorowski, „Villardczycy i Batinolczycy na Ziemiach Zachodnich. Relacje świadków”;
· Tomasz Kosiek, „Z batkiwszczyny na czużynu”. Pamięć i postpamięć starych i nowych ojczyzn w narracjach osób wysiedlonych w ramach Akcji Wisła i ich potomków”;
· Agnieszka Ilwicka, „Żydowska twarz Dolnego Śląska w Izraelu. Opowieść o Dolnym Śląsku w latach 1945-1968 w pamięci mieszkańców Izraela”;
· Weronika Rybarczyk, „Po dwóch stronach rzeki. Wspomnienia z (po)granicza”;

Edycja VI:

· Aleksandra Karmelita, „Wiatr od morza”;
· Małgorzta Łukianow, „Zapomniani pionierzy. Narracje biograficzne osadników z Polski Centralnej na Powiślu”;
· Karolina Domańska, „Powojenne życie codzienne na ziemi opolskiej we wspomnieniach mieszkańców”;

Edycja VII:

· Anna Maciąg, „Pamięć traumy II wojny w relacjach mówionych mieszkańców Warmii i Mazur”;
· Dagmara Staniszewska, „Pamięć internowania z nowej perspektywy. Analiza narracji dzieci osób internowanych”;
· Arkadiusz Cincio, „Lubuska Wytwórnia Win w relacjach jej pracowników i mieszkańców Zielonej Góry”;

Edycja VIII:

· Aleksandra Paprot-Wielopolska, „Krajobraz kulturowy Żuław a praca rolnika w narracjach powojennych osadników zamieszkałych na obszarach wiejskich”;
· Łukasz Piotr Pintal, „Z niemieckiego Kamenz do polskiego Kamieńca". Życie społeczno-kulturalne, polityczne i gospodarcze gminy Kamieniec Ząbkowicki w okresie kształtowania się polskiej administracji i Polski Ludowej”;
· Izabela Korniluk, „Hegemonia ZASTALU w Zielonej Górze. Dzieje Zaodrzańskich Zakładów Przemysłu Metalowego Zastal w latach 1945–1992 we wspomieniach byłych pracowników”;

Edycja IX:

· Małgorzata Laburda-Lis, „Odcienie roku 1945 we wspomnieniach mieszkańców Bytomia i okolic”;
· Tomasz Kosiek, „Z batkiwszczyny na czużynu II. Pamięć i postpamięć starych i nowych ojczyzn w narracjach osób wysiedlonych w ramach Akcji "Wisła" do Giżycka i okolic”;
· Aleksandra Kurowska-Susdorf, „Adaptacja i praca w narracjach ludności rodzimej i powojennych osadników w gminie Gniewino”;

Edycja X:

· Katarzyna Targosz, „Wrocławskie żłobki we wspomnieniach personelu w latach 1956–1989”;
· Beata Józków, „Stacja Polkowice czyli Sami swoi w Polkowicach”;
· Agnieszka Wrzesińska, „Związek Harcerstwa Polskiego na Dolnym Śląsku w latach 1945–1951”.

Wrocławski Rocznik Historii Mówionej to czasopismo naukowe, którego celem jest stworzenie platformy do refleksji metodologicznej nad metodą oral history oraz do wymiany doświadczeń różnych ośrodków i osób – przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych – zajmujących się szeroko rozumianą historią mówioną. W periodyku publikowane są wyniki badań naukowych z wykorzystaniem źródeł historii mówionej oraz dyskusje nad samą metodą, a także opracowane naukowo źródła historii mówionej. Wrocławski Rocznik Historii Mówionej znajduje się w Polskiej Bazie Cytowań POL-index, a także w bazach: The Central European Journal of Social Sciences and Humanities, The Central and Eastern European Online Library, Bazie Czasopism Humanistycznych i Społecznych oraz w European Reference Index for the Humanities and Social Sciences (ERIH PLUS). W 2019 r. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przyznało WRHM 20 pkt.
Więcej informacji: www.wrhm.pl

Wieś na Ziemiach Zachodnich i Północnych
W maju 2019 r. w Centrum Historii Zajezdnia odbyła się ogólnopolska konferencja naukowa Wieś na Ziemiach Zachodnich i Północnych – ciągłość czy zmiana?. Efektem tego wydarzenia jest przygotowywana wieloautorska monografia, poświęcona tematyce wsi na terenach włączonych do Polski po 1945 r. Publikacja ma charakter naukowy i zawiera niespełna 20 artykułów napisanych przez autorów z różnych ośrodków akademickich, reprezentujących odmienne dyscypliny m.in.: historię, nauki o kulturze i religii, geografię, architekturę i urbanistykę czy socjologię. Pozycja ta ukaże się w połowie 2020 r. w serii Monografie wydawnictwa Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”.

Listy Milenijne
Efektem projektu „Listy Milenijne” będzie monografia, w której zostaną przedstawione, krytycznie opracowane i przetłumaczone na język polski i angielski tytułowe listy. Prezentacja publikacji zostanie połączona z obchodami dwóch ważnych rocznic: 55. rocznicy wystosowania listów (listopad 2020 r.), oraz 1055. rocznicy Chrztu Polski (wiosna 2021 r.). Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.

100 stulatków na 100-lecie
Efektem realizowanego projektu „100 100-latków na 100-lecie” będzie monografia zawierająca fragmenty wypowiedzi świadków historii, ich zdjęcia portretowe, archiwalne dokumenty czy inne cenne fotografie. Książka ta przedstawi stulecie historii naszego kraju przez pryzmat doświadczeń i wspomnień osób pochodzących z różnych stron, dla których wspólnym czynnikiem będzie ich wiek – przeżyte 100 lat. Wśród ważniejszych wydarzeń poruszanych przez świadków historii będzie dzieciństwo spędzone przez 1939 r., doświadczenia II wojny światowej oraz życie codzienne w PRL. Projekt dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022. Planowana data publikacji to połowa 2020 r.